Từ xa xưa, tên gọi Làng Sen, mảnh đất đã sinh thành và nuôi chí lớn Hồ Chí Minh đã quá đỗi thân thuộc với mỗi người dân Kim Liên-Nam Đàn. Đây cũng là dấu mốc quan trọng trong cuộc đời của Bác- Người anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất, người được sinh ra đúng vào mùa Sen nở. Với anh Phạm Kim Tiến, trong ký ức tuổi thơ của mình luôn hiện hữu những đầm sen tỏa hương thơm ngát, những búp sen hồng thắm và cả sự ngọt ngào của những gương sen đến mùa thu hoạch. Mang theo niềm tự hào ấy, anh đã bắt đầu khởi nghiệp, đa dạng các sản phẩm từ cây Sen, nhằm tạo điểm nhấn cho du khách khi về với Kim Liên Quê Bác. Năm 2018 HTX nông nghiệp Sen quê Bác ra đời. Mặc dù mới đi vào hoạt động nhưng các sản phẩm từ sen của HTX Sen Quê Bác đã bắt đầu khẳng định chỗ đứng trên thị trường, hứa hẹn là một trong những thương hiệu chủ lực trong Chương trình OCOP của huyện Nam Đàn. Với sản phẩm Trà ướp bông sen-được xem là một sản phẩm cao cấp, thượng hạng bởi người thưởng trà sẽ được thưởng thức gần như nguyên vẹn giá trị với hương vị trà và 80% màu sắc hoa.

Kim Liên-Nam Đàn nổi tiếng với nhiều đầm sen thu hút du khách

Từ Làng Sen đến HTX Sen Quê Bác

Khởi nguồn từ ý tưởng đa dạng sản phẩm từ cây Sen, gắn với thực hiện chương trình xây dựng NTM, NTM kiểu mẫu, với chủ trương tạo cảnh quan thiên nhiên đặc trưng của quê Bác, người dân xã Kim Liên đã từng bước mở rộng diện tích trồng sen trên những vùng đầm lầy, ruộng sâu trũng kém hiệu quả, tạo nguồn nguyên liệu cho một dự án mang tính bền vững ngay trên chính mảnh đất quê hương. Chính thức thành lập HTX Sen Quê Bác năm 2018. HTX có 17 thành viên, với số vốn 10,6 tỷ đồng, ngành nghề kinh doanh chủ yếu là trồng, chăm sóc, cung ứng các giống sen; chế biến sâu các sản phẩm về sen, gồm: Các loại trà sen (trà hoa sen, trà lá sen...), nhóm sản phẩm từ hạt: hạt sen tươi, hạt sen sấy khô, sữa hạt sen; kim chi sen, củ sen muối; hương sen... 

Bước vào hoạt động với nhiều khó khăn thử thách, đặc biệt là nguồn nguyên liệu còn ở mức khiêm tốn, các hộ dân trồng sen chủ yếu sử dụng các giống sen địa phương, lâu năm, chất lượng còn hạn chế, mỗi năm chỉ 1 mùa. Tuy nhiên, với sự nhanh nhạy, chủ động bằng những bước đi hợp lý, có sự đồng hành của chính quyền địa phương từ xã đến huyện, những khó khăn ấy dần được khắc phục. Ngoài ổn định diện tích trồng sen của HTX là 12,5ha. HTX đã cung ứng nguồn giống, hướng dẫn KHKT cho bà con mở rộng hơn 20ha diện tích trồng sen, giao khoán tới 45 hộ dân. Để lựa chọn các loại sen phù hợp với khí hậu, chất đất, tạo vẻ đẹp, đồng thời đa dạng, phong phú các giống sen, trong thời gian qua, HTX đã thử nghiệm trồng thành công 52 giống, trong đó 15 giống nội địa, 37 giống ngoại, nhiều giống sen quý hiếm được trồng thành công như: Sen ngàn cánh, sen đỏ Bắc Kinh, sen Quan Âm, v.v… , đối với giống sen ngàn cánh là giống sen được trồng tại hồ thành công đầu tiên ở Việt Nam. Bên cạnh đó, HTX đầu tư dây chuyền, máy móc, thiết bị hiện đại, đồng bộ để chế biến sâu các sản phẩm từ sen. Với vai trò thu mua nguồn nguyên liệu, để đảm bảo chất lượng nguồn nguyên liệu đầu vào, cùng việc hướng dẫn, hỗ trợ trồng, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh cho cây sen, HTX cử cán bộ về tận hộ giúp dân trồng các loại giống mới. Trong năm 2019 này, với sự hỗ trợ của HTX, các hộ dân ở Kim Liên đã nhân thành công giống sen Đồng Tháp cho hiệu quả cao, đặc biệt, giống thích nghi với điều kiện của bản địa, trồng được thêm vụ thu, nâng cao hiệu quả trên đơn vị diện tích. Bao tiêu cho người dân trồng sen từ lá, bông, gương, tuy nhiên, nguyên liệu đầu vào cho HTX vẫn chưa đủ đáp ứng. Thời gian tới, không chỉ mở rộng diện tích Sen trên địa bàn, HTX sẽ phát triển ra ở ngoài huyện nhằm quy hoạch 1 số diện tích nhất định để phát triển sản phẩm từ củ sen.

Trà ướp bông sen-Mòn quà thiên nhiên ban tặng

Để có sản phẩm trà ướp bông sen, những giống sen được lựa chọn là Sen Bách Diệp(Hồ Tây), Bạch Liên(Sen Huế), Sen Đồng Tháp, sen Tứ Thời và Newbrocad. Đây là những giống sen nổi tiếng ở Việt Nam, có hương thơm vô cùng quyến rũ.

Nguyên liệu được chọn lựa là những giống sen có hương thơm quyến rũ

 Quy trình sản xuất trà ướp bông sen được thực hiện nghiêm ngặt, kỳ công trong từng công đoạn. Nguyên liệu được lựa chọn kỹ lưỡng từ những đầm sen không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, có môi trường trong lành. Vào mùa sen nở, những bông sen Bách Diệp to nhất còn đang hàm tiếu (chúm chím nở) sẽ được cắt vào khoảng 4 giờ sáng, khi chưa có ánh sáng mặt trời. Hoa sen được mang về cắm vào nước, sau đó nhẹ nhàng tách cánh hoa và bỏ vào khoảng 12g trà Shan Tuyết đã được ủ hương trước với gạo sen. Trà Tuyết Shan-Mường Lống-huyện Kỳ Sơn, Nghệ An -vùng cao 1.485m. Theo đánh giá của Hiệp hội chè Việt Nam thì trà Shan tuyết Nghệ An được thừa hưởng khí hậu núi cao quanh năm mát mẻ của Kỳ Sơn, với nhiều ngày có mây mù nên chè ở đây búp to, phủ 1 lớp trắng nhẹ như tuyết; được sản xuất theo phương pháp truyền thống, hoàn toàn không sử dụng hương liệu, thuốc bảo vệ thực vật; khi pha nước trà màu vàng đượm như màu của mật ong, thanh vị và  có tách dụng giải độc cho cơ thể.

Trà Tuyết Sơn được ủ hương với gạo sen trước khi ướp vào bông sen

Sau khi bỏ trà vào bống sen tiến hành chọn lá bánh tẻ chụp bông hoa lại và quấn bằng dây giang để giữ hương, sau 24h mở lá ra và đưa vào sấy thăng hoa, để sản phẩm tối ưu thường phải mất 3 ngày 3 đêm.

Bông sen ướp trà trước khi đưa vào sấy

Sấy thăng hoa là phương pháp sấy sản phẩm đưa về ngưỡng âm 45 độ C sau đó nâng nhiệt đột ngột trong môi trường chân không, từ đó nước sẽ chuyển từ thể rắn sang thể khí mà ko qua thể lỏng, do vậy sản phẩm giữ được hương vị và màu sắc tốt nhất. Với công nghệ sấy thăng hoa này, người thưởng trà sẽ được thưởng thức gần như nguyên vẹn giá trị với  hương vị trà và 80% màu sắc hoa.

Trà ướp bông sen-HTX Sen quê Bác

Một sản phẩm Trà ướp bông sen có chất lượng phải đạt 3 tiêu chí: Màu sắc - Hương thơm - Hậu vị của trà, hương sen khiến người uống trong lòng thư thái.

Thưởng thức Trà ướp bông sen sẽ khiến lòng người thư thái

Khai thác tiềm năng, mở rộng thị trường

Với ưu thế sản xuất ngay trên chính quê hương Bác-số lượng khách du lịch về với Kim Liên-quê Bác tăng hàng năm, việc phát triển và làm phong phú các mặt hàng lưu niệm, đặc biệt là những sản phẩm làm từ sen, một loài hoa đặc trưng không chỉ của Kim Liên mà còn là của Việt Nam, chính là hướng đi phù hợp. Với quy mô, số lượng sản phẩm còn hạn chế nên thị trường của HTX Sen Quê Bác mới chỉ có mặt ở các điểm Khu di tích Kim Liên và một số cửa hàng ở Đà Nẵng, Hà Nội. Tham gia chương trình OCOP-Mỗi xã một sản phẩm đã tạo thêm những bước tiến vững chắc, không chỉ để mở rộng thị trường mà còn là cách để HTX Sen Quê Bác khẳng định chất lượng, nâng tầm thương hiệu.

Không dừng lại ở phát triển các sản phẩm, qua nghiên cứu, tìm hiểu, tham quan các mô hình trong ngành trà, kết hợp với xây dựng, quy hoạch vùng nguyên liệu, HTX Sen Quê Bác còn tạo cảnh quan nhằm thu hút du khách trải nghiệm, chiêm ngưỡng cảnh đẹp của sen. Kết hợp giữa du lịch sinh thái với việc cho du khách trải nghiệm quy trình làm sen, tham quan, mua sắm các sản phẩm từ sen là mục tiêu chính mà HTX đang hướng đến. Thời gian không xa, mô hình du lịch trải nghiệm thân thiện với thiên nhiên của HTX Sen Quê Bác sẽ đi vào phục vụ du khách khi về với Làng Sen-Kim Liên. Cùng với đó các hoạt động ẩm thực về Sen sẽ được HTX tổ chức vào các dịp lễ hội, đặc biệt là lễ hội Làng Sen hàng năm- đúng vào dịp kỷ niệm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh./.

Thúy Tình

TTVHTT&TT Nam Đàn